Als je het boek voor het eerst in handen hebt: neem een half uur of zo de tijd om het boek als geheel eens door te bladeren. Kijk in welke stijl het is geschreven, welke onderwerpen aan de orde komen en hoe ze zijn gerangschikt (je leert al veel uit de inhoudsopgave!), kijk hoe het zit met literatuurverwijzingen (eindnoten) en werp eens blik op de figuren en het register.

Als je een eerste indruk van het boek hebt, kan je ook ongeveer vaststellen hoeveel tijd het lezen en leren gaat kosten. Je kent jezelf, dus je weet of zulke boeken je wel of niet liggen. Je weet ook wanneer het tentamen is, dus hoeveel weken je nog beschikbaar hebt voor het bestuderen. Hoeveel uur per week heb je nodig om tijdig alles gelezen en geleerd te hebben? Reserveer die tijd ervoor: drie avonden, twee dagdelen per week? Meer? Minder? Houd er rekening mee dat je kort voor het tentamen tijd nodig hebt om de stof te herhalen. Begin tijdig, stel niet uit!

Als je daadwerkelijk start met een hoofdstuk: begin niet direct met lezen, maar verken het hoofdstuk eerst wat nauwkeuriger. Welke onderwerpen komen aan bod? Heb je misschien in een andere cursus al eens vergelijkbare onderwerpen gehad? Wat weet je daar nog van? Zijn er voorbeelden, citaten of figuren die je aanspreken? Ga pas daarna systematisch lezen vanaf het begin.

Lees (sub)paragrafen en kaderteksten in hun geheel door, raadpleeg de verwijzingen achterin (de noten zijn doorlopend genummerd, dus je vindt ze snel) en streep aan wat de hoofdzaken van de tekst zijn: begrippen, de essentie van een redenering of visie, de conclusies. Trefwoorden kan je in de kantlijn schrijven. Wat zijn hoofd- en wat zijn bijzaken? Je kan ook – dan houd je het boek schoon – zelf in schema’s of een mindmap de hoofdzaken van een (sub)paragraaf weergeven. Dat gaat wat langzamer dan aanstrepen, maar het gelezene blijft wel beter onthouden omdat je er actief mee bezig bent.

Elk hoofdstuk, om niet te zeggen elke paragraaf, telt voorbeelden. Die brengen abstracte redeneringen tot leven. Voorbeelden op zich hoef je niet te leren, maar je moet wel kunnen aangeven waarvan het voorbeelden zijn. Wat wil de auteur met het voorbeeld laten zien? Weet je zelf misschien andere voorbeelden? Of tegenvoorbeelden? Ik houd me aanbevolen! E-mail me gerust; mijn emailadres staat op p. 285.

Probeer een concrete voorstelling te krijgen van wat wordt verteld. Als ik uitleg wat de ruimtelijke analyse is, of de behaviorale benadering of de humanistische, of welke benadering dan ook, bedenk dan wat dat betekent voor onderzoek. Wat voor scriptie zou je bijvoorbeeld schrijven als die scriptie moet passen binnen de ruimtelijke analyse of de humanistische benadering? Welk onderwerp? Hoe ga je je onderzoek opzetten? Welke gegevens heb je nodig om je centrale vraag te beantwoorden?

Geen mens houdt het vol om de hele dag op het zelfde boek te zwoegen. Lezen en leren werpt alleen vruchten af als je het met enig plezier doet, in elk geval niet met tegenzin. Neem tijd voor pauzes, of om iets anders te doen. Stop na anderhalf of twee uur lezen en leren, ga even naar buiten of haal koffie. Maak van dit boek geen molensteen, van het lezen en studeren geen loodzwaar corvee.

Slik niet alles voor zoete koek, durf kritisch te zijn. Ook een auteur kan in zijn betoog het spoor kwijt raken, een onduidelijke zijweg inslaan of een regelrechte fout maken. Bedenk dat geen boek volmaakt is of altijd glashelder. Als je er echt niet uitkomt: je kan mij mailen met een concrete vraag. Het emailadres vind je op pagina 285.

Komt het tentamen in zicht, dan zit er niets anders op dan opnieuw je schema’s of mindmaps te bekijken, of de aangestreepte passages wederom door te nemen. Het is – weet ik uit mijn eigen studententijd – het meest saaie onderdeel van het studeren. Wie voor het eerst leest, maakt een soort ontdekkingsreis door een onbekende wereld. Herhalen en leren mist het avontuurlijke. Maar hopelijk krijg je – nu je het hele boek (bijna) hebt doorgenomen – er wat anders voor terug: inzichten in verbanden, die zich over een ruimer terrein uitstrekken.

Hopelijk heb je het tentamen glorieus gehaald! Sla het boek dicht, maar berg het niet definitief op. Blader er nog eens in, tijdens een verloren kwartiertje, of als je in andere cursussen te maken krijgt met onderwerpen die ook in dit boek zijn behandeld. Kijk of je na verloop van tijd, met nieuwe kennis en ervaring, de stof in een ander licht gaat bezien. Doel is steeds om de stof na het tentamen niet weg te laten zinken. Wie af en toe het boek erbij pakt, blijft de hoofdlijn kennen.